Art Pluriverse
Banner-Christos Kotsinis-Markos Karellas-Biennale of Western Balkans2020

Art Pluriverse

A Community Science Series 1st edition – Textile Month

Τον Δεκέμβριο του 2020 πραγματοποιήθηκε σε ψηφιακή μορφή το ετήσιο community science πρόγραμμα της Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων[1], Art Pluriverse, συνδέοντας την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, την τέχνη και την ανοιχτή γνώση.

Η απόφαση για την πραγματοποίηση ενός πλήρως ψηφιακού προγράμματος συνδέθηκε με τις υγειονομικές συνθήκες της περιόδου, οι οποίες δεν επέτρεπαν την υλοποίηση πολιτιστικών δράσεων σε φυσικό χώρο, αλλά ταυτόχρονα καθιστούσαν την τέχνη πιο απαραίτητη από ποτέ. Στόχος ήταν η ανάδειξη της καλλιτεχνικής κληρονομιάς των κοινοτήτων που διατηρούν παραδοσιακές πρακτικές, τεκμηριώνοντας τις τοπικές πολιτιστικές τους γνώσεις με ανοικτούς, εκπαιδευτικούς και συμμετοχικούς τρόπους, καλώντας ταυτόχρονα νέους καλλιτέχνες και ερευνητές να βιώσουν, να εξερευνήσουν και να μοιραστούν συλλογικά την παράδοση εκ νέου.

Art Pluriverse2020-fb cover-Biennale of Western Balkans-remix of an illlustration by Markos Karellas & Christos Kotsinis

Η πρώτη αυτή έκδοση του Art Pluriverse, που διήρκησε 20 μέρες (3-23 Δεκεμβρίου 2020), επικεντρώθηκε στην υφαντική, ως μια τέχνη που συνδέεται με ιστορικές αλλά και ζωντανές παραδοσιακές κοινότητες, καθώς ενυπάρχει στην καλλιτεχνική πολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδας και της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων. Πρόκειται για ένα πεδίο που γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη στη χώρα, τόσο στο οικιακό περιβάλλον, όσο και στη δημόσια σφαίρα, με τη μεγάλη πλειοψηφία των δημιουργών εξ αρχής να είναι γυναίκες. Είναι ενδεικτικό άλλωστε ότι οι πρωτοφεμινίστριες χρησιμοποίησαν την κλωστή, ως ένα υλικό που δεν επέλεγαν οι άντρες συνάδελφοί τους, προκειμένου να μπορέσουν να μιλήσουν με οικεία σε αυτές εκφραστικά μέσα στο εικαστικό πεδίο, αλλά και να σχολιάσουν κριτικά την ανδροκρατούμενη «υψηλή τέχνη». Ανάλογα εγχειρήματα διαδόθηκαν πολύ αργότερα στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια  εν γένει, εξαιτίας των διαφορετικών πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων αλλά και του άμεσου συσχετισμού της υφαντικής με τον οίκο και τη γυναίκα μέχρι το πολύ πρόσφατο παρόν[2]. Αποτέλεσε έτσι μια πτυχή της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς, η οποία λόγω του έμφυλου πρόσημου που τη συνοδεύει δεν καταγράφηκε επαρκώς, παρόλο που υπάρχουν ακόμα πολλές ζωντανές κοινότητες οι οποίες διαφυλάττουν και χρησιμοποιούν πληθώρα πρακτικών υφαντικής. Την ίδια στιγμή, στο πλαίσιο της σύγχρονης τέχνης φαίνεται να αξιοποιούνται όλο και περισσότερο τεχνικές, γνώσεις και υλικά από το εν λόγω πεδίο, προμηνύοντας περαιτέρω παραγωγικές διασυνδέσεις «παραδοσιακών» στοιχείων του παρελθόντος με τεχνολογικά μέσα στη βάση του μέλλοντος.

Επιδιώκοντας, λοιπόν, τη διασύνδεση της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς με τις καλλιτεχνικές και ψηφιακές δυνατότητες του παρόντος, η BoWB προχώρησε στη διοργάνωση ενός πολυεπίπεδου προγράμματος, το οποίο χωρίστηκε σε τρεις επιμέρους αλληλένδετες και αλληλοσυμπληρούμενες ενότητες.

Το πρώτο κεντρικό σκέλος, αποτέλεσαν οι συνέργειες καλλιτεχνών-κοινοτήτων, οι οποίες αφορούσαν στη συν-δημιουργία έργων τέχνης με βάση την καλλιτεχνική έρευνα, εξερευνώντας παραδοσιακές πρακτικές υφαντικής με νέα μέσα και σύγχρονα καλλιτεχνικά μέσα. Σκοπός ήταν η συνεργατική δημιουργία μεταξύ εικαστικών και μελών τοπικών κοινοτήτων, για την αμοιβαία ανταλλαγή πρακτικών και γνώσεων, η οποία καταγράφηκε και προβλήθηκε ως δημιουργική διαδικασία μέσα από ένα ανοιχτό διαδικτυακό ημερολόγιο, καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος.

Η δεύτερη κύρια δράση ήταν αφιερωμένη στη δημιουργία ψηφιακών κοινοτικών αρχείων, τα οποία αναπτύχθηκαν μέσα από μια σειρά εκπαιδευτικών μαθημάτων σε νέους ερευνητές, με σκοπό να καταγράψουν τη δουλειά των κοινοτήτων ως ψηφιακή πολιτισμική κληρονομιά, σύμφωνα με τις αρχές της ανοικτότητας[3]. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για την ανάπτυξή τους ως δομών γνώσης που ανήκουν και επιστρέφουν στις ίδιες τις κοινότητας, παραμένοντας ανοικτές προς διαχείριση από αυτές, δίνοντάς τους δυνατότητες παρακολούθησης και εμπλουτισμού. Όλα τα δεδομένα που καταγράφηκαν στα ψηφιακά κοινοτικά αρχεία και στην πλατφόρμα του Wikimedia Commons είναι διαθέσιμα ως ανοικτά δεδομένα με άδεια CC BY-SA 4.0.

Την τρίτη ενότητα του προγράμματος συνέθεσαν οι παράλληλες δράσεις, οι οποίες αποτελούνταν από ένα χώρο συνάντησης εικονικής πραγματικότητας ανοιχτό στο κοινό και ένα διαδικτυακό χάρτη με pins για την καταγραφή κοινοτήτων και των συλλογών υφαντικής (GLAM) στην Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Το εικονικό περιβάλλον αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια ενός εργαστηρίου ψηφιακού σχεδιασμού στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και βασίστηκε στον πειραματισμό με την τρισδιάστατη μοντελοποίηση με φόρμες και σημειολογίες παραδοσιακών υφασμάτων. Ο χάρτης δημιουργήθηκε σταδιακά καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος, περιλαμβάνοντας ομάδες και φορείς που διαφυλάττουν πρακτικές υφαντικής σε όλη την περιοχή, ενώ εξακολουθεί να εμπλουτίζεται συνεχώς, σε μια διαδικτυακή μορφή ανοιχτή προς διαμοιρασμό.

Map example-Art Pluriverse2020-Biennale of Western Balkans

Μέσα από ένα συνεκτικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων, κατέστη δυνατό να ενεργοποιηθούν κοινότητες, καλλιτέχνες και ερευνητές, οι οποίες/οι συνεργάστηκαν σε ένα εξ ολοκλήρου ψηφιακό περιβάλλον και κατόρθωσαν, παρά τους περιορισμούς και τις προκλήσεις της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, να πραγματευτούν ζητήματα ψηφιακής καταγραφής, προσβασιμότητας και καλών πρακτικών, αλλά και να δημιουργήσουν δίκτυα επικοινωνίας και καλλιτεχνικά έργα με ένα συλλογικό τρόπο εργασίας.

Έλλη Λεβεντάκη *

Περισσότερα για το πρόγραμμα και τις δράσεις που πραγματοποιήθηκαν είναι διαθέσιμα στο: https://bowb.org/

Η έκδοση σε μορφή zine δημοσιεύτηκε από τις Pluriverse Publications με την υποστήριξη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (πλατφόρμα ePublishing), χρηματοδοτήθηκε από τον διεθνή οργανισμό Creative Commons, και σχεδιάστηκε από τους These Are A Few Of Our Favourite Things. Είναι διαθέσιμη δωρεάν υπό τη διεθνή άδεια CC BY-SA 4.0 εδώ: https://doi.org/10.12681/pluriverse.68

* Η Έλλη Λεβεντάκη είναι ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια εκθέσεων και υποψήφια διδάκτορας στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης. Είναι επιμελήτρια στη Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων, ενώ παράλληλα συνεργάζεται με ανεξάρτητα καλλιτεχνικά προγράμματα και χώρους τέχνης. 

 [1] Η Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων (Biennale of Western Balkans – BoWB) συνδέει την άυλη πολιτισμική κληρονομιά με την τέχνη, την τεχνολογία και την ανοικτή γνώση, με σύνθημα την «παράδοση εκ νέου». Ξεκίνησε το 2018 στα Ιωάννινα και πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια ως κεντρική διοργάνωση, ενώ λειτουργεί με παράλληλο πρόγραμμα σε ετήσια βάση. Σκοπός του οργανισμού είναι να υποστηρίξει και να παρουσιάσει τη σύγχρονη τέχνη και έρευνα που περιέχει πτυχές της πολιτισμικής κληρονομιάς, αναδεικνύοντας επίκαιρα ζητήματα του άυλου πολιτισμού και τις αξίες της κοινότητας, μέσα από συνεργατικούς, εκπαιδευτικούς και πειραματικούς τρόπους.

[2] Οι γυναίκες στην Ελλάδα δεν παύουν να ασχολούνται με τις «παραδοσιακές μορφές τέχνης» (κεντητική, υφαντική κτλ) καθ’ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, τόσο στα χωριά, όσο και στα αστικά κέντρα, «…ωστόσο τούτες οι δραστηριότητες δεν επιδιώκεται να αποκτήσουν επίσημο χαρακτήρα και επαγγελματική κατοχύρωση μέσα από συστηματικές κρατικές πρωτοβουλίες και μεθοδεύσεις, αλλά οργανώνονται και προορίζονται να λειτουργούν μέσα στα όρια της ιδιωτικής οικοτεχνίας» [Γκότση, Χ.-Γ., 2002, Ο λόγος για τη γυναίκα και τη γυναικεία καλλιτεχνική δημιουργία στην Ελλάδα (τέλη 19ου – αρχές 20ού αιώνα), Διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ.-Φιλοσοφική Σχολή. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, σ. 173].

[3] Καταγραφή των δεδομένων και των μεταδεδομένων υπό τις αρχές CARE (Collective benefit, Authority to control, Responsibility, Ethics) και FAIR (Findable, Accessible, Interoperable and Reusable).

This Post Has One Comment

Αφήστε μια απάντηση